|
|
M O L D A V I E |
|
|
De Republiek Moldavië is gelegen in Zuidoost-Europa, grotendeels tussen de rivieren Proet en Dnjestr. Het land wordt in het westen begrensd door Roemenië en voor de rest door Oekraïne.
Het noorden is heuvelachtig; het hoogste punt van het land, de Dealul Balanesti, ligt 430 m boven de zeespiegel.
Politiek
In de Tweede Wereldoorlog veroverden de Russen Moldavië, de basarabeni werden gedeporteerd naar Siberië en andere verre delen van Rusland, terwijl de Russen (en Oekraïners) het gebied nog meer begonnen te bevolken en alle hoge functies innamen. Het communisme werd ingevoerd en Moldavië werd de Moldavische Sovjetrepubliek. Boedzjak (het zuiden) en Boekovina (het noorden) werden bij de Oekraïne ingedeeld. In 1990 wist de Sovjetrepubliek Moldavië zich onafhankelijk te verklaren, alhoewel Boedzjak en Boekovina Oekraïens bleven.
Veel Roemenen in het gebied bleven en blijven hopen op een eventuele Roemeens-Moldavische hereniging. Toen buurland Roemenië zich in 2007 bij de EU aansloot, werden de Roemeense ambassades in Moldavië overspoeld en 800.000 Roemenen uit de republiek Moldavië vroegen de Roemeense nationaliteit aan.
Transnistrië
Transnistrië is een langgerekt gebied langs de oostelijke oever van de Dnjestr. De in Transnistrië wonende Russen leven sinds de val van de Sovjet-Unie in december 1991 in onmin met het centrale gezag. In 1991 werd de Republiek Transnistrië uitgeroepen die overigens niet wordt erkend door de internationale gemeenschap. De problemen tussen de Moldaviërs en de Transnistriërs liepen in 1992 uit op een burgeroorlog. De Transnistriërs werden gesteund door het veertiende leger van het voormalige Sovjetleger dat gelegerd is in Transnistrië. Na bemiddeling van het GOS kwam het tot een vredesverdrag waarin werd bepaald dat, mocht Moldavië zich aansluiten bij Roemenië, Transnistrië zich in dat geval mag afscheiden.
Een en ander is redelijk ingewikkeld omdat Moldavië tevens de naam is van een historische regio in het noordoosten van Roemenië. Dit Moldavië is de armste streek van Roemenië en de werkloosheid is er enorm hoog.
Dat Transnistrië door geen enkel land wordt erkend, biedt de georganiseerde misdaad heel wat voordelen. Het land staat bekend om zijn grootschalige witwaspraktijken. Men schat dat in 2005 minimaal zo'n 6 miljard euro aan crimineel geld werd witgewassen in Transnistrië. Een 'goede' partner in de criminaliteit was tot voor kort Oekraïne. Maar sinds dit land een meer op het Westen gerichte politiek voert, is de handel met Transnistrië -officieel- afgenomen. Zo zijn er bijvoorbeeld strengere grenscontroles ingesteld.
Transnistrië wordt verdacht van de schending van mensenrechten. Politieke tegenstanders verdwijnen zonder proces of na een schijnproces jaren achter de tralies, beweert een deel van de oppositie. Verder is er volgens sommigen geen sprake van vrijheid van meningsuiting, godsdienst of politieke gezindheid. Er is wel sprake van enig verzet van jongeren, meer bepaald de groepering World Window: die voert acties vooral via internet omdat andere middelen (zoals protesten) niet mogelijk zouden zijn.
Het belangrijkste sportcomplex van Tiraspol is eigendom van het bedrijf Sheriff. In het Sheriffstadion spelen de voetbalclubs FC Sheriff Tiraspol en FC Tiraspol hun wedstrijden. Ondanks de ligging van Tiraspol in Transnistrië spelen deze clubs in de Moldavische competitie. FC Sheriff Tiraspol is zelfs de recordkampioen van Moldavië en het nationale Moldavisch voetbalelftal heeft interlands gespeeld in het Sheriffstadion.
Waarom opent België in 2023 een ambassade in Molvavië, een land dat niemand kent?
Wel, de Europese Unie denkt opnieuw aan uitbreiden en Moldavië is een van de beste leerlingen van de klas kandidaat-lidstaten.
Moldavië is een voormalige sovjetrepubliek, de officiële taal is Roemeens. Een arm land, met een rijke geschiedenis van verwevenheid met Roemenië én Rusland. Het land heeft de voorbije drie jaar sterk aan belang gewonnen voor de Europese Unie omdat het een succesvol voorbeeld van EU-uitbreiding kan worden: pro-Europese politici hebben er alle macht. Maar ook omdat Moldavië, na Oekraïne, het meest kwetsbaar is voor Russische oorlogsvoering. En omdat Roemenië, EU-lidstaat en NAVO-bondgenoot, wil dat Moldavië snel toetreedt tot de Unie.
Voor 2021 was die pro-Europakoers allerminst evident. Maar dat jaar kreeg de pro-Europese Partij van Actie en Solidariteit (PAS) het presidentschap, de regering en het parlement in handen. Op 3 maart 2022, een week na de Russische invasie van Oekraïne, vroeg Moldavië of het kon toetreden. Drie maanden later kreeg het samen met Oekraïne het statuut van kandidaat-lidstaat. In minder historische tijden zouden beide landen daar veel langer op hebben moeten wachten. De laatste EU-uitbreidingen dateren van 2007 (met Bulgarije en Roemenië) en 2013 (Kroatië).
Op 15 december beslisten de EU-lidstaten op de laatste EU-top van het jaar of ze de onderhandelingen met Moldavië zouden opstarten. De maand ervoor gaf de Europese Commissie alvast groen licht. De Russische invasie van Oekraïne heeft ervoor gezorgd dat EU-uitbreiding opnieuw volop op de politieke agenda staat.
Door de oorlog is ook West-Europa vastberadener om te voorkomen dat deze landen in de grijze zone belanden. De ontgoocheling van Turkije over de trage onderhandelingen had er overigens voor gezorgd dat dit belangrijke land definitief weg is uit de Europese invloedssfeer. En ook in de Westelijke Balkan klagen landen dat ze al zovele jaren kandidaat-lid zijn en dat de onderhandelingen daarover bevroren zijn.
Moldavië en Oekraïne hebben in de geschiedenis al eerder een complexe plaats ingenomen in geopolitieke machtsverschuivingen en allianties. Hun plaats is niet 'van nature' in de Europese Unie, maar het kan wel een strategische keuze zijn. Moldavië was, net als Oekraïne, een tijdlang verbonden met Rusland. Tot daar met de val van de Sovjet-Unie begin jaren '90 een eind aan kwam. Als je in een klein sovjetrepubliekje als Moldavië wilde deelnemen aan de samenleving, moest je Russisch spreken, ondanks de Roemeense identiteit van het land. Nu is dat weer Roemeens. In zijn stoutse dromen had Poetin Kiev veroverd en vervolgens Russische tanks richting Chisinau gestuurd. Zover is het gelukkig niet gekomen. Maar Rusland voert op andere manieren oorlog tegen
Moldavië. Hybride oorlogsvoering heet het: alle Russische poginge om het land te destabilliseren en het Europese pad van Moldavië te dwarsbomen.
Dat uit zich onder andere op economisch vlak. Het Russische bedrijf Gazprom verminderde zijn gasleveringen aan Moldavië in oktober 2022, maar een maand later kwam het daar weer op terug. Hoe dan ook swingden de energieprijzen de pan uit en blijft de inflatie nog altijd hoog. De Europese Commissie wil de energiezekerheid van Moldavië waarborgen en kondigde in juni 2023 daarom een steunpakket aan. De EU gaat de binnenlandse elektriciteitsproductie financieel steunen, en vooral: Moldavië laten deelnemen aan de gezamenlijke inkoop van gas door de EU-landen. En zo heroriënteert Moldavië zijn hele energievoorziening, die tot dan afhankelijk was van Rusland.
Daarom schakelde Moldavië een versnelling hoger in de verdediging tegen de hybride oorlogsvoering door Rusland. Op 1 juni kwam er met Europese middelen een EU Partnership Mission, een civiele defensiemissie. Daarin adviseert een team van 40 internationale en 7 lokale medewerkers twee jaar lang de regering van Moldavië over de verdediging tegen hybride oorlogsvoering. Tevens werd er aangekondigd dat 40 Russische diplomaten en ambassademedewerkers het land zouden uitgezet worden wegens 'voortdurende spanningen en vijandige acties'.
Er staan Moldavië woelige verkiezingsjaren te wachten, net nu stabiliteit belangrijk is. Om in de verkiezingscampagne een positieve boodschap te kunnen geven is het voor regeringspartij PAS belangrijk om de onderhandelingen over toetreding te openen. Echter, de positieve verkiezingsboodschap over de EU kan alleen werken als de economische situatie niet verslechtert. De modale Moldaviër -niet de nieuwe generatie van stedelijke en goed opgeleide pro-EU jongeren- kijkt immers nog altijd meer naar de eigen portefeuille dan naar de geopolitieke oriëntatie van het land.
Alleszins, de EU en haar lidstaten zijn eensgezind in hun onwrikbare steun voor Moldavië. In december 2023 werd besloten om de toetredingsonderhandelingen met Moldavië te openen.
Referendum over toetreding tot de EU en presidentsverkiezingen
Op zondag 20 oktober 2024 spraken de Moldaviërs zich in een referendum uit over het vastleggen van de toetreding tot de EU in de Grondwet. Over de stembusgang hing al direct een schaduw van Russische inmenging. De pro-Europese zittende president Maia Sandu won de eerste ronde, zij het erg nipt, en dus bleef het spannend tot het laatste stembiljet was geteld. Met het referendum wou de pro-Westerse regering de Europese toekomst van Moldavië veiligstellen. Een deel van de bevolking steunt dit opzet, een ander deel is meer eurosceptisch, een minderheid juist pro-Russisch.
Ongeveer 1,5 miljoen mensen stemden: 51,6 procent van de kiesgerechtigde bevolking. Daarmee haalde het referendum in elk geval de benodigde kiesdrempel van een derde van de kiezers geldig te zijn.
Wel is duidelijk dat meer Moldaviërs zich hebben uitgesproken tegen de EU-toetreding dan verwacht. In de peilingen schommelde de ‘nee’-stem rond de 30 procent. Dat is een klap voor Sandu, die aanstuurde om de Westerse koers die het land onder haar presidentschap inzette, te verankeren in de grondwet.
Volgens de Moldavische autoriteiten probeerde Rusland, dat de voormalige Sovjetstaat tot zijn invloedssfeer rekent, de verkiezingen te beïnvloeden. Regering, politie, ngo’s en onafhankelijke journalisten registreerden afgelopen weken Russische inmenging van een ongekend niveau, variërend van desinformatie tot het omkopen van kiezers.
In Sandu’s eerste reactie, die ze door de tegenvallende referendumuitslag tot twee keer toe uitstelde, verwees de president ook naar bemoeienis van het Kremlin. Haar land werd geconfronteerd met 'een ongekende aanval op de democratie' en was aangevallen met 'tientallen miljoenen euro’s, leugens en propaganda'. Volgens haar wou Rusland ruim 300.000 kiezers omkopen.
Op dezelfde dag waren er ook presidentsverkiezingen. President Sandu nam het op tegen tien andere kandidaten, waaronder haar pro-Russische rivaal Alexandr Stoianoglo van de socialistische partij. Sandu haalde tijdens de eerste ronde 42 procent van de stemmen en Stoianoglo eindigde op 26 procent. Op 3 november volgt een tweede ronde omdat geen enkele kandidaat een absolute meerderheid haalde.
Moldavië werd in juni 2022 samen met Oekraïne erkend als kandidaat-lidstaat, een rechtstreeks gevolg van de Russische invasie in Oekraïne eerder dat jaar. Onder de huidige president zijn er een heleboel progressieve hervormingen doorgevoerd, met als ambitie om in 2030 lid te worden van de EU.
De grondwetswijziging, waarvoor gestemd in het referendum, moet ervoor zorgen dat Moldavië sneller kan toetreden. De Europese Commissie heeft steeds het beleid van president Sandu gesteund en gaf het grootste steunpakket sinds de Moldavische onafhankelijkheid.
Dat het Kremlin koste wat het kost wil voorkomen dat de Moldaviërs kiezen voor een toekomst binnen de Europese Unie, werd de voorbije weken duidelijk. Maar liefst 130.000 Moldaviërs kregen geld toegestopt van de pro-Russische oligarch Ilan Shor. Volgens Moldavische autoriteiten werden ook mensen betaald om deel te nemen aan antiregeringsdemonstraties. Rusland heeft zich wellicht nooit eerder zo openlijk gemoeid met verkiezingen in een Europees land.