B A N G L A D E S H

Opp.: 143.998 km² (5 x België)      Inw.: 147,4 miljoen (2006)   (1023 inw./km²)      Regeringsvorm: volksrepubliek      Hoofdstad: Dhaka     Religie: islam

Bangladesh is een land in het zuiden van Azië. Het land grenst voor het grootste gedeelte aan India en voor een klein stukje aan Myanmar. Het land is gelegen ten noorden van de Golf van Bengalen.
Bangladesh is in feite één grote delta van de rivieren de Ganges en de Brahmaputra. Het land is door de afzettingen van de rivieren zeer vruchtbaar, maar ook erg vatbaar voor zowel overstromingen als droogtes. Alleen in het zuidoosten langs de grens met Myanmar ligt het land hoger en is het heuvelachtiger. De hoogste berg van Bangladesh ligt hier, de Keokradong (1230m).
Bangladesh ligt vlak ten zuiden van de kreeftskeerkring en heeft een tropisch klimaat met milde droge winters van oktober tot maart, een hete vochtige zomer van maart tot juni en een vochtig en warm regenseizoen (moesson) van juni tot oktober.
Natuurrampen zoals overstromingen, tropische cyclonen, tornado's en vloedgolven treffen het land bijna ieder jaar en de effecten van deze natuurrampen worden nog versterkt door ontbossing, bodemuitputting en erosie.
Het grootste gedeelte van het land is door de hoge bevolking in gebruik. Bamboe- en mangrovebossen bedekken samen ongeveer 16% van het land. Bangladesh heeft verder een rijke regenwoudfauna. Zo komt de bedreigde (koninklijke) Bengaalse tijger nog voor in het zuidwesten van het land.
Bangladesh is een van de meest dichtbevolkte landen ter wereld. De hoofdstad van het land is tevens de grootste stad: Dhaka.

Politiek
Meer dan de helft van alle overheidsbanen is gereserveerd voor bepaalde groepen. Zo gaat een derde deel naar familie van de veteranen die in 1971 streden tegen Pakistan voor onafhankelijkheid. Die wet was in 2018 afgeschaft, maar het hooggerechtshof besloot ze dit jaar toch weer in te voeren, tot grote onvrede dus van de studenten. Zij maken daardoor immers minder kans op een goedbetaalde overheidsbaan, terwijl de jeugdwerkloosheid hoog is. Inderdaad telt Bangladesh naar schatting 18 miljoen werkloze jongeren.
In juli 2024 braken er rellen uit en bij het gewelddadig ingrijpen door de politie vielen er minstens 450 doden en werden 2600 mensen opgepakt. Het hooggerechtshof bepaalde uiteindelijk dat het percentage gereserveerde banen omlaag moest, naar zo'n 5%. De studenten wilden echter dat de wet volledig wordt afgeschaft.
Bij de rellen werden auto's en gebouwen gesloopt en in brand gestoken. Ook werden een gevangenis en een tv-station bestormd. De regering nam diverse maatregelen om de protesten de kop in te drukken. Zo werden militairen ingezet en werd een avondklok ingevoerd. Publieke bijeenkomsten werden verboden en er kwam een internetblokkade.
De regering van premier Sheikh Hasina (76) kondigde even later de noodtoestand af. Ooit redde zij de democratie in haar land maar nu, vijftien jaar later, regeert ze met ijzeren vuist. Er werd een avondklok ingesteld en de overheid sloot de internet- en telefoonverbindingen af. Een en ander werd wel vlug weer versoepeld in het belang van de exportgeoriënteerde textielsector, die meer dan 45 miljard euro vertegenwoordigt. De sector biedt overigens werk aan miljoenen mensen en is goed voor een aanzienlijk deel van het BBP van Bangladesh.
De economische druk en zorgen over politieke stabiliteit bleven toenemen. De komende weken zouden doorslaggevend zijn voor de vraag of Bangladesh snel weer op het groeipad van vóór de crisis kan komen, of dat de aanhoudende spanningen de economische vooruitzichten blijven beïnvloeden.
Hasina was eerste minister van half 1996 tot half 2001 en ze werd in 2009 opnieuw regeringsleider. Ze is de dochter van de eerste president van het land, Mujibur Rahman, die in 1975 vermoord werd na vier jaar als eerste premier. Bij de laatste parlementsverkiezingen won Hasina omdat de oppositie de stembusgang boycotte.
Na enkele dagen nam Sheikh Hasina ontslag en vluchtte samen met haar zus naar India, per militaire helikopter, terwijl duizenden manifestanten het paleis bestormden, zoals te zien was op televisiebeelden van lokale media. Rapporten meldden daarop dat ze de bedoeling had om door te vliegen naar Groot-Brittannië (waar haar nicht Tulip Siddiq vice-minister van Economische Zaken is in de nieuwe Labourregering) of naar Finland (haar neef Radwan Mujib Siddiq woont er met zijn Finse vrouw) of naar de VS (waar haar zoon Sajeeb Wajed Joy woont met dubbele nationaliteit VS-Bangladesh). Ze nam dus het zekere voor het onzekere: inderdaad was ze daarvoor al ontsnapt aan meerdere moordpogingen, onder andere een granaataanval in 2004, die haar had opgezadeld met een gehoorprobleem.
De president liet in een televisietoespraak weten dat er zo snel mogelijk verkiezingen zouden komen. Mohammed Shahabuddin ontbond het parlement en ging opgepakte demonstranten vrijlaten. De studentenbeweging die aan de basis ligt van de protesten wou dat Muhammad Yunus de interim-regering in het land zal leiden. Hij won in 2006 de Nobelprijs voor de Vrede (zie ook een van onze dossiers. De 84-jarige econoom Yunus werd bekend omdat hij met zijn microfinancieringsbank Grameen miljoenen mensen uit de armoede haalde. Hij bevindt zich momenteel in Europa. Hoe zijn rol er exact zal uitzien, is nog niet duidelijk. Als tegenstander van de regering van Hasina kwam hij de laatste jaren in het vizier van het gerecht. Hij werd meermaals beticht van corruptie, maar voerde aan dat de rechtszaken tegen hem politiek gemotiveerd waren. De studenten zien in hem een boegbeeld hoewel zijn neoliberale aanpak door middel van bezuinigingen zou kunnen indruisen tegen hun sleuteleisen voor werkgelegenheid.
De gewezen premier van Bangladesh Khaleda Zia is inmiddels bevrijd. De oppositieleidster was tot 17 jaar cel veroordeeld voor corruptie in 2018.
Sinds het aftreden van premier Hasina vrezen hindoes in Bangladesh voor hun veiligheid. Berichten over aanvallen van radicale moslims tegen hindoes voeden die angst. Zo gingen al duizenden hindoes in Dhaka de straat op om te protesteren tegen het geweld: meerdere winkels, huizen en tempels van hindoes werden al geplunderd en vernield. Volgens de Bangladesh Hindu Buddhist Christian Unity Council zouden in 52 van de 64 districten aanvallen zijn geweest. Daarbij zouden één dode en 45 gewonden zijn gevallen.
Honderden hindoes probeerden tevergeefs naar India te vluchten, waar het hindoeïsme het meest gepraktiseerde geloof is, maar ze werden tegengehouden aan de grens.
Onder Sheikh Hasina, wier partij Awami League een grote hindoe-achterban heeft, kreeg de politieke islam weinig ruimte. In 2010, toen Hasina net een jaar aan de macht was, werd het land opnieuw seculier nadat het ruim twintig jaar de islam als staatsreligie had gehad. In 2013 verbood het hooggerechtshof Jamaat-e-Islami, de grootste islamitische politieke partij. Die partij, die als doel had de sharia in te voeren, mocht sindsdien niet meer aan verkiezingen meedoen.
Met Hasina’s vertrek komt er opeens weer ruimte voor Jamaat-e-Islami. De partij heropende in augustus het partijkantoor in Dhaka en mocht, na jarenlang verboden te zijn geweest, meepraten over de te vormen interim-regering. Vlak voor haar aftreden had Hasina Jamaat-e-Islami er nog van beschuldigd achter de studentenprotesten te zitten, die uiteindelijk tot haar aftreden hebben geleid.

Wat in de plaats komt van de huidige perikelen, lijkt jammer genoeg niet beter. Politiek geweld is immers niet ongewoon in Bangladesh en is al aanwezig in het land sinds zijn ontstaan in 1971.
Enerzijds zijn er dus de studenten die strijden voor een nieuw democratisch Bangladesh door middel van bestaanszekerheid, sociale rechtvaardigheid en een nieuw politiek landschap. Anderzijds zijn er de militairen en de politieke oppositiekrachten, met daarbij als voornaamste oppositiepartij de Bangladesh Nationalist Party (BNP) en verder nog de partij Jamaat-e-Islami (Islamic Society) en de kleine linkse partij Ganosamhati Andolan (People’s Solidarity Movement). Daar waar het bestaande regime seculier georiënteerd was, zou een politieke islam terug de kop kunnen opsteken. In het geval van Zuidoost-Azië zien we een gestage groei van het islamgeloof die veroorzaakt wordt door de veelzijdige gevolgen van de "war on terror". Men mag deze bedreiging net zomin overdrijven als minimaliseren. De politieke islam groeide in Bangladesh met de opkomst van de vroomheid bij de algemene bevolking. Indien de interimregering nu een correcte verkiezing organiseert binnen het vooropgestelde tijdsbestek, zal dit de Bengalese bevolking de mogelijkheid geven om te beslissen of de politieke islam een stelsel is waarvoor zij wenst te stemmen.
Terwijl de eerste bijeenkomsten van het leger met deze oppositiepartijen doorgingen, dwong de publieke verontwaardiging over de uitsluiting van de studentenbeweging het leger om het Centraal Studentencomité ook te ontmoeten en om naar hun belangrijkste eisen te luisteren.
Ver weg van de kwesties die door de studenten naar voren zijn geschoven en die geleid hebben tot de verdrijving van Sheikh Hasina, bevinden zich gevaarlijke stromingen die vaak niet worden besproken in deze spannende tijden.
Bangladesh is het op zeven na grootste land ter wereld op vlak van bevolkingsaantal. Het land bezit het op een na hoogste bruto binnenlands product van Zuid-Azië. De rol die het speelt in de regio en in de wereld mag niet over het hoofd gezien worden. Doorheen het laatste decennium botste Zuid-Azië op aanzienlijke uitdagingen daar de VS een nieuwe Koude Oorlog aan China heeft opgelegd. Initieel deed India daaraan mee met de VS in het vormen van een VS-Indo-Pacific3-strategie.
Echter, sinds de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 begon India zich te distantiëren van dit VS-initiatief en probeert het zijn eigen nationale agenda voorop te plaatsen. Dit houdt in dat India Rusland niet veroordeelt voor de inval maar Russische olie blijft inkopen. Tezelfdertijd heeft China met de Nieuwe Zijderoute (het Belt and Road Initiative, BRI) infrastructuur uitgebouwd in Bangladesh, Nepal, Pakistan en Sri Lanka, allen buurlanden van India. Het is wellicht geen toeval dat net de vier regeringen in de regio die zijn begonnen met samen te werken aan dat BRI-initiatief, nu zijn gevallen en dat drie van hen zijn vervangen door regeringen die gretig uitkijken naar betere banden met de VS.
Welke rol het afzetten van Sheikh Hasina zal spelen in de machtsverhoudingen in de regio kan enkel gepeild worden na de verkiezingen door de interimregering. Er bestaat echter weinig twijfel dat de beslissingen in Dhaka niet zonder regionale en globale implicaties zullen zijn. Indien het studentencomité nu één blok vormt met de vakbonden, in het bijzonder die van de kledingsector, dan is het mogelijk dat ze daadwerkelijk een bres kunnen slaan voor de uitbouw van een nieuw democratisch Bangladesh waarin het volk centraal staat.

Zwavelzuur
In Bangladesh, India, Pakistan, Afghanistan en Cambodja wordt geregeld het gezicht van een jonge vrouw verminkt met zwavelzuur. De dader is vaak een man op wiens avances ze niet wilde ingaan. Of iemand die verwikkeld is in een familieruzie over een bruidsschat -in dit geval kan ook een ander, soms vrouwelijk familielid de opdracht gegeven hebben. De dader doet dan wat batterijzuur in een flesje en giet het bij een volgende ontmoeting over zijn slachtoffer. Het zuur heeft een verschrikkelijk effect: het doet het huidweefsel wegsmelten, vreet zich een weg naar binnen en beschadigt eveneens de onderliggende beenderen. Het slachtoffer overleeft vaak alleen dankzij hulp van andere vrouwen die op hun beurt slachtoffers werden van een gelijkaardige misdaad.
In Bangladesh wordt heel veel waarde gehecht aan fysieke schoonheid. Slachtoffers worden dan ook op slag verschoppelingen, veroordeeld tot sociaal isolement. Trouwen of zelfs een vaste baan vinden zit er voor hen meestal niet meer in. Vluchthuizen stellen zich dan ook tot doel een einde te maken aan deze walgelijke praktijken. Men biedt er tevens medische en juridische hulp en men helpt met de revalidatie. Maar misschien nog belangrijker is dat de slachtoffers er worden voorbereid op hun re-integratie in de maatschappij. Recent is het aantal aanslagen gevoelig gedaald, misschien door het vele lobbywerk, maar waarschijnlijk ook door de invoering van de doodstraf voor daders. In ieder geval wil de Acid Survivors Foundation (ASF) tegen 2015 zwavelzuuraanvallen uitroeien in Bangladesh.
Deze verschrikkelijke toestanden zijn het gevolg van een verpletterend gebrek aan respect voor vrouwen en voor de meest elementaire vrouwenrechten. Zo zijn het de vrouwen die de bruidsschat moeten betalen. Daarom worden meisjes vaak al op piepjonge leeftijd uitgehuwelijkt, om een kleinere bruidsschat te moeten betalen. Bij hun (veel) oudere echtgenoot worden ze dan gebruikt als huisslaafje. Theoretisch zou de man zijn kindbruidje niet mogen aanraken tot ze achttien is, maar in de praktijk gaat het natuurlijk anders. Weer een andere reden om te verminken: de bruid voldoet niet als seksslavin!
De meeste aanslagen gebeuren op het platteland, waar de slachtoffers zich doorgaans stilhouden, uit schaamte en uit angst voor represailles. Zelden melden er zich getuigen aan om een aanklacht te ondersteunen.
Voor alle duidelijkheid: ook mannen worden geregeld het slachtoffer van een aanval met zwavelzuur (familiekwesties, ruzies om land, enz.).

Kledingindustrie: zicht op verbetering?
Aan een drukke, doorgaande weg in Savar, een voorstad van Dhaka, stond het acht verdiepingen tellende fabrieksgebouw Rana Plaza. Tot 24 april 2013, want toen stortte het in. Vanuit een naastgelegen pand valt te zien hoe op de plaats van het onheil een waterplas is ontstaan: de grond is immers erg moerassig in Savar. Een flink deel van het puim is reeds lang opgeruimd, maar tussen de woonblokken achter het terrein ligt nog steeds een grote berg.
De ineenstorting van het gebouw, met vijf kledingfabrieken, enkele winkels en een bank, had 1138 doden, honderden vermisten en ruim tweehonderden gewonden tot gevolg. Op het moment van de klap werkten er ruim 5000 mensen in het pand, voor het merendeel vrouwen.
Het nieuws over dit ergste industriële ongeluk sinds de giframp in Bhopal in India in 1984, ging de hele wereld over. Internationaal werden plannen gemaakt om de misstanden in de kledingindustrie te bannen: het ontbreken of blokkeren van nooduitgangen, werkdagen van 14 uur, verbod op lidmaatschap van een vakbond, intimidaties en een maandloon van slechts 28 euro. Bangladesh is na China de grootste kledingexporteur ter wereld. Wat zouden al die aanpassingen niet betekenen voor deze industrie, die goed is voor l7% van het nationale inkomen en voor 78% van de totale export (vooral naar Europa en de VS)?
De ramp van Rana Plaza had voorkomen kunnen worden als de werknemers, gesteund door een vakbond, hadden kunnen weigeren om naar binnen te gaan. Het nieuws dat het gebouw de dag ervoor scheuren vertoonde, was op alle tv-kanalen. Er zouden zeker 200 inspecteurs moeten zijn, maar het zijn er slechts 23... En die zouden dan allemaal onafhankelijk moeten werken en niet gedirigeerd mogen worden door de fabrieken of de regering.
Naar aanleiding van de ramp hebben de VS het General System of Preferences, het Amerikaanse handelsvoordeel voor kledingexporteur Bangladesh, opgeschort. En omdat de regering dat privilege graag wil terugwinnen, stelt ze zich iets soepeler op tegenover vakbonden en activisten. De kledingsector is alleszins met geheimzinnigheid omgeven, én met macht. Sommige regeringsleden, vaak zelf gelieerd aan de industrie, stellen zich nog altijd zeer onwelwillend op jegens vakbonden. Toch zijn er het laatste jaar zo'n honderd initiatieven voor nieuwe vakbonden ontstaan, mede dankzij het feit dat de regering niet meer zo krachtig 'nee' durft te zeggen tegen arbeidersorganisaties. Onder Internationale druk heeft ze het raam op een kiertje moeten zetten.
Zelfs als de fabrieken de door de regering geadviseerde verhoging van 77% van het minimumloon zouden betalen (van 28 naar 50 euro per maand) is dat niet genoeg voor de huur en het eten en om familie op het platteland te ondersteunen. En het is de hoogste tijd dat de slachtoffers van Rana Plazza fatsoenlijke compensaties krijgen: sommige gezinnen hebben 1200 dollar gekregen voor het verlies van een dierbare en krijgen misschien nog wat van de verzekering. Anderen die een arm of been kwijt zijn, kregen 1500 dollar...
De industrie lijkt intussen niet te lijden onder al die rampspoed. Integendeel: de groei in de sector vertoont nog altijd dubbele cijfers. Dat komt doordat Bangladesh een goede kwaliteit- prijsverhouding biedt en snel levert. Bovendien kopen mensen door de crisis eenvoudigere producten en juist die kan Bangladesh goed leveren.
De Amerikaan Rob Wayss en zijn team geven uitvoering aan het Bangladesh Fire and Building Safety Accord. Ze hebben ontmoetingen met Bengaalse fabriekseigenaren en vakbondsmensen, "om uit te leggen wat het Akkoord inhoudt en hoe straks de inspecties gaan verlopen. In dat verband recruteren ze ook ingenieurs en trainers uit Bangladesh zelf. Ze voeren 40 inspecties uit per week: in september 2014 willen ze 1500 tot 1800 fabrieken onderzocht hebben. Uniek aan dit Akkoord is dat de verbeteringen die het voorschrijft, juridsch zijn af te dwingen. Maar eerst en vooral proberen ze fabriekseigenaren ervan te overtuigen dat zij de werkplekken moeten verbeteren. Als eigenaren niet meewerken, verplichten ze kledingmerken hun banden met die ondeugdelijke fabrieken te verbreken. Dat betekent ook dat de merken openbaar moeten maken in welke fabrieken zij kleding laten produceren.

Kledingindustrie: de Europese Commissie!
De Europese Commissie stuurde in maart 2017 een boze brief aan de regering van Bangladesh. Daarin uitte de Unie haar ongenoegen over de verslechterde positie van textielvakbonden in het land. De EU drong aan op een verbetering van de arbeidsvoorwaarden voor 18 mei. Als dat niet gebeurt, dreigt zij de toegang van Bengaals textiel tot Europa stop te zetten. En dat kan desastreuze gevolgen hebben voor miljoenen kledingarbeiders in het land: Bangladesh is immers voor 60% van de export afhankelijk van Europa.
De Bengaalse regering schrok van de harde woorden. Politici en hoge ambtenaren werden bloednerveus en werkgevers begonnen te lobbyen voor herziening van de arbeidswetgeving. Formeel gezien kan Europa de import niet stopzetten, maar kan wel de bestaande gunstige voorwaarden intrekken. Zo maakt Bangladesh sinds 2001 gebruik van het Algemeen Voorkeurssysteem GPS 'Everything But Arms' (GSP EBA), dat gunstige handelsvoorwaarden biedt aan de 'minst ontwikkelde landen'. Bangladesh mag nu zonder quota en zonder tarieven haar producten op de Europese markt brengen. Maar alleen op voorwaarde dat fundamentele internationale mensenrechten, inclusief arbeidsrechten, worden gerespecteerd.
Naar aanleiding van de vele repressies tegen vakbonden is een onderzoek gestart naar de mate waarin de Bengaalse overheid de GSP EBA-voorwaarden schendt. Dat onderzoek komt er nu misschien, tenzij Bangladesh voor 18 mei de arbeidsvoorwaarden verbetert.
Hoewel de overheid al vaker op de vingers is getikt, lijkt het nu pas echt door te dringen dat er maatregelen dienen genomen te worden. Maar ondertussen worden vakbondsleden gezien als onrustzaaiers die te pas en te onpas willen onderhandelen over kwesties als loonsverhoging en vrijheid van vereniging.

Homoseksualiteit een misdrijf?
Op 18 mei 2017 deed een antiterrorisme-eenheid van de politie een inval tijdens een evenement in Dhaka. Ze pakten 28 mannen op. De maandelijkse bijeenkomst wordt veel bezocht door mensen van de LHBT-gemeenschap.
Er waren zo’n 150 tot 200 mannen aanwezig. Ze moesten in rijen gaan staan waarna ze door de politie werden uitgescholden en fysiek belaagd. Vervolgens werden de mannen 'geïnspecteerd'. Wie zich homoseksueel gedroeg of zogenaamde homoseksuele kleding droeg, werd gearresteerd.
Volgens het hoofd van de politie-eenheid gaven de mannen toe dat ze homo zijn en drugs op zak hadden. Homoseksualiteit is een misdrijf in Bangladesh en seks tussen mannen kan zelfs worden bestraft met een levenslange gevangenisstraf.
De eenheid die de mannen oppakte, heeft een slechte reputatie vanwege buitengerechtelijke executies en marteling. Amnesty maakt zich grote zorgen over de veiligheid van de mannen in de gevangenis.

De Denimrevolutie
De ramp in de Bengaalse textielfabriek Rana Plaza in 2013 -met 1134 doden- dwong de internationale kledingindustrie en de overheid tot actie. Maar ook Bengaalse ondernemers zijn het sweatshop-imago beu.
Mostafiz Uddin, 41 jaar, bespaart op water en chemicaliën. Langetermijnvisie, duurzaam produceren, ethisch verantwoord ondernemen: hij wil laten zien dat het mogelijk is.
Een verdieping boven zijn kantoor ratelen honderenden naaimachines. Op de begande grond spoelen immense wasmachines jeans. Toen Uddin in 2009 zijn eerste Denim Expert-spijkerbroeken produceerde, verbruikte hij 120 liter water per jeans. Nu is dat 45 liter. Door efficiënter chemicaliëngebruik bespaart hij bovendien wasbeurten. Die investering levert hem geld op en versterkt de vertrouwensband met de klanten. Dagelijks zuivert een installatie de chemicaliën uit een half miljoen liter blauw afvalwater voordat het wordt geloosd. En Uddin is bezig de waterkringloop te sluiten door al het afvalwater te herbruiken. Een reservoir voor 900.000 liter regenwater moet de toevoer van het grondwater reduceren.
”Duurzaamheid en veiligheid zijn een kwestie van mentaliteit," stelt Uddin. Eind jaren '90 belandde hij als 22-jarige bij toeval in de kledingsector. Met zijn master Bedrijfswetenschappen op zak raakte hij aan de praat met een westerse textielinkoper. Die zocht een assistent. Uddin greep zijn kans, werd manager, begon met zijn eigen inkoopagentschap en richtte later de Denim Expert-fabriek op. “Uit frustratie. Ik wilde bewijzen dat het kwalitatief beter kon”. Hij begon met 250 medewerkers, nu zijn dat er bijna tweeduizend en ontwerpt hij jeans voor Zera en Pepe.
Uddin is een relatief kleine fabrikant in de razendsnel gegroeide kledingsector in Bangladesh met in totaal vier miljoen arbeiders. De gevestigde conglomeraten hebben vaak tienduizend werknemers, oplopend tot vijftigduizend. ”Voor mij is de kern van de groei kwaliteit. Wij moeten ons onderscheiden door innovatie, creativiteit en expertise. Dat genereert een meerwaarde”.
Ook naamsbekendheid telt. Zo kent iedereen in de sector 'Denim' Mostafiz. Zijn bijnaam heeft hij te danken aan zijn voortrekkersrol als initiatiefnemer van de Bangladesh Denim Expo, om het negatieve imago van Bangladesh na de ramp in textielfabriek Rana Plaza op te poetsen. De Expo groeide uit tot een topattractie van de internationale denimindustrie. Ook organiseert hij met zijn Expo-team seminars, paneldiscussies en workshops.
Maar ook inkopers en merken moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Zij kunnen niet alleen eisen stellen, zonder bijdrage. De westerse inkopers die Bengaalse fabrikanten laten inspecteren, laten zichzelf niet de maat nemen. Het internationale Better Buying-platform wil dat veranderen door fabrikanten het inkoopgedrag van hun afnemers te laten beoordelen. Een gelijkwaardige relatie versterkt inderdaad het verduurzamingsproces.

De broers Mahir en Eifaz Ahmed van textielfabriek Apex in Dhaka doen aan collectieve loononderhandelingen: de vakbond voorkomt juist problemen op de vloer!
Ondanks toenemende automatisering draait de kledingindustrie in Bangladesh nog op goedkope arbeidskrachten. Ook bij textielbedrijf Apex: de 18.000 werknemers zijn verdeeld over een spinnerij, een weverij, een ververij en een lingeriefabriek. Als Apex nieuwe kledingfabriek gaat draaien, komen daar 12.000 mensen bij. En die moet je goed behandelen, leerden de broers Mahir (30) en Eifaz (31) Ahmed van hun vader. Dat betekent een redelijk loon, inflatiecorrectie, pensioenvoorzieningen, medische zorg en een veilige werkomgeving. Apex betaalt de werknemers 90 tot 100 euro per maand: het wettelijk minimumloon is 53 euro, wat in december verhoogd wordt tot 80 euro. Volgens de vakbonden zou dat het dubbele moeten zijn. De jaarlijkse looncorrectie van 5 procent is lager dan de 7 procent inflatie. Bij Apex is de inflatiecorrectie in overleg met de vakbonden nu 10 procent.
Voor de broers zijn loononderhandellingen vanzelfsprekend, in andere fabrieken kom je vakbonden zelden tegen. De overheid is bang dat vakbonden de economische groei ondermijnen en stakingen forceren. “De vakbond voorkomt juist problemen op de werkvloer,” constateert Eifaz.

Graaiend in een zak met T-shirtafval op zijn kantoortafel in Dhaka vertelt de in New York opgegroeide Mustafain Munir, 28 jaar, hoeveel duizenden tonnen katoenafval hij in zijn Cyclo-fabriek tot nieuwe garen spint. Door het afval op kleur te sorteren zijn vervuilende verfbaden overbodig.
Toen zijn vader in 2010 in Bangladesh garens ging recyclen, ging het niet om duurzaamheid maar om geld. Hergebruikt garen is bijna drie keer goedkoper dan nieuw garen. De combinatie van goedkoop en goed bezig zijn, maakt het product aantrekkelijk.
Munir heeft alle vertrouwen in de toekomst van de recycle-industrie. De vraag naar hergebruikte producten neemt toe, ook al botsen de mode-eisen met technieken. Zacht hergebruikt garen spinnen lukt nog niet. De draad is korter en ruwer, en dus vooral geschikt voor gordijnen, vloerkleden, theedoeken en handschoenen. Door het te mengen met polyester voelt de stof zachter aan. De volgende stap is het polyster weer te scheiden van het katoen. Nu slijten de machines doordat het polyester klontert.
Munir wil het snijafval van andere textielfabrieken direct gaan innemen, zonder tussenkomst van de lompenboer. Zara of H & M kunnen zo hergebruikt garen van hun eigen T-shirtresten verwerken.

Een proeftuin voor natuurrampen
Stormen, een stijgende zeespiegel en erosie van rivieroevers verjagen de bevolking van Bangladesh. Hoe lang nog kunnen de Bengalen meebuigen met de klimaatverandering?

Uit voorzorg breken oeverbewoners hun huis af om landinwaarts te trekken indien nodig. Vaak hebben ze daar al een bouwpakket liggen van golfplaten, houten balken en palen. Bedden, kasten, enz. worden dan tijdelijk ondergebracht in een gehuurde kamer.
Iedereen blijft zolang het kan. Als mensen wegtrekken, kappen ze hun bomen en oogsten hun groenten om met het gewonnen geld nieuw land te kunnen kopen.
Door de erosie langs de grote rivieren raken jaarlijks zo’n 50 duizend Bengalen ontheemd. Tegelijk komen er ook duizenden hectaren nieuw land bij: het water schuurt de oevers weg en verplaatst voortdurend het stroomgebied van de rivieren. Van het sediment ontstaan hier en daar zandplaten, die geleidelijk uitgroeien tot eilanden (chars). En die worden dan weer op hun beurt door het wassende water afgebroken. De bewoners leven al eeuwen met de overstromingen, bodemverzilting en erosie door klimaatverandering. Raar maar waar: ingenieurs wereldwijd komen hier leren hoe men zich het best kan beschermen.
Al sinds de jaren 60 voert de overheid een beleid van inpolderen en bedijken van het land. Voor het dichtbevolkte, arme en voornamelijk op landbouw gerichte Bangladesh is land een schaars en kostbaar goed. Daarom werd in 1994 het Char Development & Settlement Project (CDSP) opgezet, een samenwerking tussen zes departementen om nieuwe nederzettingen te ontwikkelen. In dat projectgebied is de armoede inderdaad fors gedaald, hebben de bewoners betere huizen en een hoger inkomen en kunnen de kinderen alvast naar school.
Het natuurlijke proces van landwinning, waarbij in de rivierbedding zandplaten ontstaan die dan uiteindelijk uitgroeien tot eilandjes, duurt twintig tot dertig jaar. Daarna komt de overheid in actie en poldert het eiland in met dijken.
Lokale bendes, de 'muscle men', wachten tot mangroven en andere bomen die het departement voor bosbouw heeft aangeplant, stevig geworteld zijn en dan claimen ze het nieuwe land als graasland. Zij blijven jarenlang heer en meester, innen pacht voor vee en rijstbouw en verkopen het land later in kleine percelen aan ontheemde boeren. Die zijn dus overgeleverd aan verzilte grond, de getijden en de bendes.

In de toekomst wordt het alleen maar erger.
Tussen 1990 en 2018 werd Bangladesh geteisterd door 154 overstromingen, stormen en andere klimaatgerelateerde rampen, die tientallen miljoenen Bengalen troffen en miljarden euro schade aanrichtten. Klimaatverandering is een feit, de aarde warmt op, de zeespiegel stijgt, gletsjers smelten af, het weer wordt onvoorspelbaar en steeds extremer.
Bangladesh is uiterst kwetsbaar: de helft van het land ligt minder dan 12,5m boven zeeniveau -dat dan nog blijft stijgen. Het Intergovernmental Panel for Climate Change (IPCC) van de VN voorziet dat in 2100 een derde van de landoppervlakte voorgoed kwijt zal zijn.

In de meeste gevallen zijn de Bengaalse kustbewoners op zichzelf aangewezen voor hulp. Deze directe slachtoffers investeren zelf het meeste geld in rampenbestrijding. Men schat dat ze jaarlijks 2 miljard dollar uitgeven aan preventieve maatregelen -het dubbele van het overheidsbudget en wel 12 keer het bedrag dat internationale organisaties schenken. Blijkt verder dat lokale initiatieven slechts heel weinig kunnen terugvallen op overheidssteun.

#NoMeansNo
Vrouwen in Dhaka willen over straat kunnen lopen zonder dat mannen hen lastigvallen. En dus organiseren ze maar hun eigen vervoer door het chaotische verkeer: een motortaxi, met een vrouw dus aan het stuur. Ja, vrouwen eisen hun leven en hun onafhankelijkheid opnieuw op.
Een onderzoek uit 2017 toont aan dat 80 tot 90 procent van de meisjes en vrouwen in Bangladesh het slachtoffer zijn van eve-teasing. De term verwijst naar de Bijbelse Eva en slaat op seksuele intimidatie, verbaal of fysiek, op openbare plaatsen. Hij wordt gebruikt in Latijns Amerika en Zuid-Azië en is omstreden, want hij legt -alweer- de verantwoordelijkheid bij de vrouw als zouden zij de verleidsters zijn.
De bevolking van Bangladesh explodeerde van 100 miljoen in 1990 tot 160 miljoen in 2019. Het is keihard knokken om er werk te vinden. En net als in India zoeken steeds meer vrouwen betaalde jobs buitenshuis. Ook zij moeten van en naar werkplaatsen kunnen reizen. Maar in de afgelopen tien jaar is de gemiddelde verkeerssnelheid in Dhaka gedaald van 21 naar 7 kilometer per uur. De stad slibt dicht.
Openbaar vervoer, met name de bus, ligt voor de hand als oplossing, maar ... niet voor vrouwen. Zo vertelt een vrouw dat een man naar haar borsten greep op een bomvolle bus. Toen ze van zich afsloeg, verdedigden de andere mannelijke passagiers hem en zeiden dat zij hem verleid had! Bepotelingen op de bus zijn echt een wijdverbreid fenomeen. Komt daarbij dat sommige chauffeurs een vrouw gewoon laten staan omdat 'het anders toch maar tot problemen leidt'.

De oplossing waar steeds meer Bengalese vrouwen voor kiezen: een motortaxi met een vrouw aan het stuur. Motortaxi’s zijn immers de snelste manier om door de stad te laveren als je geen eigen vervoer hebt. Zeker sinds de opkomst van smartphones en apps zijn ze booming business. Een rit delen of bestellen is voor heel wat mensen onmisbaar.
Maar de meeste motoren worden bestuurd door mannen. En voor Bengalese vrouwen is het niet vanzelfsprekend om achterop te gaan zitten bij een onbekende man. Ze gaan dan bijvoorbeeld hun handtas strategisch plaatsen tussen hen en de mannelijke chauffeur, om alle fysiek contact te beperken. Maar in het hectische verkeer van Dhaka is je stevig vasthouden vaak de enige optie.
Bijkomend probleem voor vrouwen: wanneer ze de apps voor autodelen gebruiken, wordt hun gsm-nummer zichtbaar, met alle ongewenste berichten vandien.
In 2018 kwam er een eerste motortaxiservice door en voor vrouwen in Bangladesh. Ondertussen zijn er al verschillende bedrijfjes bijgekomen. En opleidingscentra leiden vrouwen op tot scootertaxirijders, gedurende 1 tot 3 maand. Inmiddels rijden meer dan 300 vrouwen voor hen, sommigen met eigen scooter, anderen met een scooter van het bedrijf. De vrouwen leren behendig rijden, krijgen een basispakket motormechaniek en leren omgaan met lastige klanten.
Dat motorrijden ging niet zonder slag of stoot in deze patriarchale maatschappij. De pioniers van het eerste uur werden bespuwd en uitgelachen, met stenen bekogeld, en soms ronduit aangevallen. Als tegenreactie nemen veel Bengalese vrouwen met hart en ziel deel aan acties voor vrouwenrechten, tegen kindhuwelijken en tegen de veel te lichte veroordelingen van verkrachters. Ze gebruiken vaak de hashtag #NoMeansNo, een anti-verkrachtingsslogan bedacht door Canadese actievoerders in de jaren negentig.

Dagbladjournalist spoorloos verdwenen!
Op 10 maart 2020 startte de Bengalese politie een onderzoek naar journalist Shafiqul Islam Kajol en 31 anderen. Zij werden allemaal beschuldigd van het publiceren van onjuiste, kwetsende en beledigende informatie op Facebook. Daarna heeft niemand meer iets van Kajol gezien of gehoord. Amnesty vreest dat hij het slachtoffer is van een gedwongen verdwijning.
Kajol is fotograaf en redacteur van de Bengalese krant Dainik Pokkhokal. Toen zijn vrouw naar de politie ging om zijn vermissing aan te geven, ontkenden de agenten dat ze hem vasthouden. Toch is ze bang dat hij het slachtoffer is van een gedwongen verdwijning, dat komt namelijk vaker voor in Bangladesh.
De regering van Bangladesh ontkent dat er gedwongen verdwijningen in het land plaatsvinden. Niettemin heeft de mensenrechtenorganisatie Odhikar vorig jaar 34 gevallen gemeld. Van deze mensen werden er acht later dood teruggevonden. Zeventien mensen bleken gearresteerd door de politie. Van de anderen is nog altijd niets bekend.

Dipti Rani Das
Dipti Rani Das (17) uit Bangladesh werd op 28 oktober 2020 opgejaagd door een menigte en meegesleurd naar de politie.
De menigte eiste dat Dipti Rani Das gestraft zou worden. Dit gebeurde nadat ze op haar Facebook-pagina een foto van een vrouw met een Koran tussen haar benen gedeeld had. Ze was eerder op de dag zelf al naar de politie gegaan om haar excuses aan te bieden nadat een honderdtal geestelijken een aanklacht tegen haar indienden.
Dipti Rani Das, die tot de Hindu-minderheid in Bangladesh behoort, wordt onder meer beschuldigd van het beledigen van religieuze gevoelens. Ze zit nu al meer dan een jaar vast en kan bij veroordeling tot 7 jaar celstraf krijgen.

Khadijatul Kubra
Drie jaar geleden, toen Kahdijatul Kubra uit Bangladesh 17 was, organiseerde ze een online bijeenkomst op YouTube. Een gastspreker, een voormalig legerofficier, uitte daar felle kritiek op de overheid. Khadija wordt hiervoor hard gestraft. Ze zit al een jaar vast terwijl ze zou moeten afstuderen. Begin dit jaar plaatsten de autoriteiten haar gedurende een week in een dodencel. Ze heeft niets misdaan.
Amnesty wil dat de Bengaalse autoriteiten Khadijatul Kubra onmiddellijk vrijlaten.
Khadijatul heeft nierproblemen en andere medische aandoeningen. Toch weigeren de autoriteiten om haar onder voorwaarden vrij te laten. Ze wordt onder meer beschuldigd van anti-overheidsactiviteiten en het schaden van de internationale reputatie van Bangladesh.
Ze is niet de enige minderjarige die voor inbreuken op de digitale veiligheidswet (DSA) als volwassene wordt aangeklaagd. Zo is er Dipti Rani Das, een 17-jarig meisje uit de hindoeminderheid: zij werd op 28 oktober 2020 gearresteerd en meer dan een jaar vastgehouden voor "het kwetsen van religieuze gevoelens" en "het bevorderen van het verslechteren van de openbare orde". Ze kwam op 15 maart 2022 vrij onder voorwaarden.
Poritosh Sarkar, een hindoeïstische jongen, werd beschuldigd van het "kwetsen van de religieuze gevoelens" van moslims. Hij zou een denigrerende post op sociale media gedeeld hebben. Poritosh werd gearresteerd en zat acht maanden in eenzame opsluiting. Ondanks een gebrek aan bewijs werd hij veroordeeld tot vijf jaar cel.
Mohammed Emon, een 15-jarige middelbare scholier die werd aangeklaagd onder de DSA, bracht 16 dagen door in een jeugdgevangenis in Gazipur, voordat hij onder voorwaarden vrijkwam. Hij moest zich bijna elke maand bij de rechtbank melden, nadat hij een Facebook-post had gedeeld waarin hij kritiek uitte op een van de politieke leiders van Bangladesh.

Selim Khan
Selim Khan is een atheïstische blogger uit Bangladesh. Hij was lid van een privé-Facebookgroep voor gelijkgezinde atheïsten waarin hij zijn mening deelde. Een ander lid van deze groep nam een foto van een opmerking van Selim en deelde dit openbaar, wat voor publieke opschudding zorgde. Selim werd op 4 november 2023 gearresteerd. Op 23 maart 2024 gaf een rechter de opdracht om hem onder voorwaarden vrij te laten, maar toch zit hij nog steeds in de cel omwille van vertragingen in de procedure.
Amnesty International eist dat de Bengaalse autoriteiten Selim Khan onmiddellijk en onvoorwaardelijk vrijlaten.
Een lid van de regeringspartij had de foto van Selims commentaar op Facebook gezien. Hij spande een rechtszaak aan tegen de 19-jarige blogger op basis van de cyberveiligheidswet en het bestaande strafrecht. De cyberveiligheidswet werd in september 2023 ingevoerd maar bevat veel repressieve elementen die overgenomen werden uit de voorgaande digitale veiligheidswet. Het recht op vrije meningsuiting, privacy en vrijheid wordt ook door de nieuwe cyberwet bedreigd en ingeperkt. De wet wordt vooral gebruikt om kritische stemmen monddood te maken.
Bangladesh heeft een geschiedenis van vervolging van atheïstische bloggers enkel en alleen omdat ze hun mening vrij verkondigen. In 2015 werden twee atheïstische bloggers gedood. Dit wakkerde de vervolgingen nog verder aan. In de jaren nadien ontvluchtten velen van hen het land uit angst voor represailles.

Massademonstraties na 1 juli 2024!
Rony Sheikh is een van de meer dan 10.000 demonstranten die sinds juli 2024 zijn gearresteerd in Bangladesh. De massale arrestaties maken deel uit van een campagne van de regering die hardhandig optreedt tegen demonstranten. De harde repressie van de autoriteiten heeft al aan meer dan 400 mensen het leven gekost. De familie van Rony laat weten dat noch zij, noch zijn advocaten toegang tot hem krijgen. Ze vrezen dat hij zal worden gefolterd of andere onmenselijke behandelingen moet ondergaan.
Amnesty eist dat de Bengaalse autoriteiten onmiddellijk stoppen met de massa-arrestaties. De autoriteiten moeten een eerlijk proces garanderen voor de mensen die werden opgepakt en alle demonstranten die enkel vastzitten omdat ze hun mensenrechten uitoefenden, vrijlaten.
De 18-jarige Rony zat in zijn laatste jaar van het middelbaar onderwijs toen hij op 22 juli thuis werd gearresteerd. Volgens zijn familie werd hij meegenomen omdat hij op zijn telefoon video’s van de protesten had staan.
Sinds 1 juli 2024 wordt Bangladesh overspoeld door protesten. Ze zijn een reactie van de bevolking op de herinvoering van een controversieel quotum, waarbij 30 procent van de overheidsjobs naar kinderen van veteranen van de onafhankelijkheidsoorlog gaan (zie begin 'Politiek'). Veel mensen vinden dat dit quotum een oneerlijk voordeel geeft aan aanhangers van de regeringspartij. De protesten verliepen aanvankelijk grotendeels vreedzaam. Ze liepen uit de hand nadat demonstranten op 15 juli werden aangevallen, vermoedelijk door leden van de Bangladesh Chatra League (BCL), die gelinkt wordt aan de regering. Er vielen gewonden en de spanningen in het hele land liepen op. Sindsdien werden duizenden demonstranten gearresteerd.

Overstromingen in Kurigram!
Door de geografische ligging en vlakke topografie is Bangladesh dus bijzonder kwetsbaar. Cyclonen en overstromingen zijn er schering en inslag. Ook de erosie van de rivieren is een groot probleem.
Bangladesh staat dan ook steevast ergens bovenaan in de ranking van landen die gevoelig zijn aan klimaatverandering. En vooral in Kurigram, in het uiterste noorden, is de situatie dramatisch. Dit district wordt doorkruist door verschillende rivieren, en die zorgen geregeld voor de vernietiging van rijstvelden en huizen.
Door dit alles wordt de lokale economie ernstig verstoord. Toegang tot basisgoederen wordt bemoeilijkt. Een en ander vergroot uiteraard de armoede en de ongelijkheid in een district dat nu al het op één na armste is van het land.
Als antwoord op deze natuurlijke uitdagingen ontwikkelde Handicap International een tweeledige aanpak: enerzijds noodhulp voor de slachtoffers van rampen, anderzijds langetermijnprojecten die kwetsbare gemeenschappen moeten wapenen in de toekomst.