F R A N K R I J K

Opp.: 551.500 km² (18 x België)    Inw.: 62 miljoen (2009)   (113 inw./km²)    Regeringsvorm: republiek    Hoofdstad: Parijs   Religie: christendom, zonder

Frankrijk is een land in West-Europa en qua oppervlakte het op twee na grootste Europese land, na Rusland en Oekraïne. Frankrijk ligt tussen het Kanaal, de Atlantische Oceaan en de Golf van Biskaje (in het westen), België en Luxemburg (in het noorden), Duitsland, Zwitserland en Italië (in het oosten) en Spanje, Andorra, de Middellandse Zee en Monaco in het zuiden. Ook het eiland Corsica in de Middellandse Zee behoort tot Frankrijk, alsook een aantal overzeese gebieden zoals Guyane, Martinique, Guadeloupe, Réunion en Mayotte (vroeger een deel van de republiek van de Comoren).
Frankrijk heeft vele verschillende landschappen en gaat grosso modo van laag in het westen naar hoog in het oosten (tot meer dan 4800m).
Het klimaat varieert aanzienlijk, vooral al naargelang de hoogte.

Politiek
Frankrijk is een democratische republiek. De president van de Franse Republiek wordt voor vijf jaar gekozen.
De president heeft sinds de invoering van de Vijfde Republiek in 1958 veel macht vergeleken met andere westerse democratieën, omdat die regeringen kan benoemen en ontslaan en de uitvoerende macht sterk staat tegenover de wetgevende macht. De president heeft geen vertrouwensvotum van het parlement nodig, want hij wordt via landelijke verkiezingen direct gekozen en kan zonder zelf af te treden het parlement voortijdig ontbinden en vervroegde parlementsverkiezingen uitschrijven.
Samen met de Spaans/Catalaanse bisschop van Urgell heeft hij nog steeds het opperbestuur over het bergstaatje Andorra in de Pyreneeën en draagt dan ook de uit de middeleeuwen daterende titel "Prins van Andorra".

In de loop van de 19de eeuw werd Frankrijk overvleugeld door het Britse Rijk als grootste koloniale en maritieme mogendheid en bleef in industriële ontwikkeling en bevolkingsgroei redelijk achter bij oude en nieuwe rivalen (Britten, Duitsers en Amerikanen).
Vanaf de Conferentie van Berlijn in 1885 deed Frankrijk wel volop mee in de Europese wedijver in koloniale expansie. Zowel economische, culturele als raciale motieven speelden hierin een rol.
Tegelijkertijd ontwikkelde Frankrijk zich, net als andere landen in West-Europa, tot een parlementaire democratie, met algemeen stemrecht. Hierbij werd in de loop van de 19de eeuw wel herhaaldelijk van staatsvorm gewisseld tussen keizerrijk, koninkrijk en republiek.
In de 20ste eeuw werd Frankrijk ten gevolge van de twee wereldoorlogen genoodzaakt vanaf 1945 een nieuwe rol te zoeken als middelgrote moderne Europese mogendheid zonder koloniale ambities. Dit ging gepaard met industriële ontwikkeling, een eigen nucleaire afschrikkingsmacht en een leidende rol in het naoorlogse Europese integratieproject.

In Frankrijk zijn Roma, nog meer dan elders in Europa, het slachtoffer van stigmatisering en discriminatie. Sinds de zomer van 2010 zet de Franse overheid in op het ontmantelen van illegale Roma-kampen en op het verwijderen van "illegale" Roemeense en Bulgaarse Roma.
Roma die in Frankrijk blijven, riskeren nog deze winter dakloos te worden, omdat de gedwongen uitzettingen uit de kampen verder doorgaan. Discriminatie tegen Roma is geen nieuw fenomeen in Frankrijk. Roma hebben er moeilijk toegang tot de arbeidsmarkt, onderwijs en gezondheidszorg. Velen wonen in illegale kampen, waar de levensomstandigheden erg slecht zijn. Ze beschikken niet over de nodige hygiënische voorzieningen en elektriciteit.
In plaats van dit probleem op een menswaardige manier aan te pakken zet de Franse overheid sinds de zomer in op een beleid dat enkel leidt tot verdere discriminatie. In juli omschreef President Sarkozy illegale Roma-kampen als "broeihaarden van illegale handel, diep vernederende levensomstandigheden en uitbuitng van kinderen voor bedelen, prostitutie en criminaliteit". Hij stelde dat de kampen zo snel mogelijk moesten ontmanteld worden en dat "illegale" Roma uit Bulgarije en Roemenië moesten worden teruggebracht naar hun land. Daarop stelde de Minister van Binnenlandse Zaken een omzendbrief op die lokale overheden vraagt om Roma-kampen te ontruimen en te vernietigen. Na publiek protest werd op 13 september dit beleid herschreven in de zin dat niet specifiek Roma worden geviseerd, maar dat alle "illegale kampen" zullen worden ontruimd. In de praktijk zien we echter nog steeds dat vooral Roma hier het slachtoffer van zijn.
De bewoners van de kampen krijgen meestal slechts enkele dagen op voorhand te horen dat hun huis zal gesloopt worden. Dit wordt door de overheid vaak alleen gecommuniceerd in het Frans. Vele Roma verstaan dus niet wat er gezegd wordt, waardoor ze niet beseffen wat hun boven het hoofd hangt. Bovendien voorziet de Franse overheid geen ander onderdak voor hen. Deze mensen zijn dus gedoemd om op straat te overleven of, indien mogelijk, bij kennissen in te trekken.
Het effect van deze gedwonen uitzettingen is catastrofaal. Mensen verliezen hun bezittingen en sociale netwerk en worden gedwongen om in nog ergere omstandigheden te leven dan voordien het geval was. Bovendien werkt dit fenomeen discriminatie nog meer in de hand, aangezien Roma zich afzonderen van de lokale bevolking. Dit kan je hen echter niet kwalijk nemen als je weet dat ze continu in angst leven om hun huis te verliezen.

De kaart van Frankrijk is in 2016 compleet veranderd. Er blijven sindsdien nog 18 administratieve regio’s over (van de 22). De belangrijkste verandering is dat er nu nog maar 13 Franse regio’s zijn in het moederland. 5 regio’s bevinden zich overzee. De namen van de oude regio’s worden vaak nog steeds gebruikt.
De nieuwe namen van de (samengevoegde) regio’s zijn:
- Nouvelle-Aquitaine (voorheen Poitou-Charentes, Limousin en Aquitaine)
- Hauts-de-France (voorheen Nord Pas-de-Calais en Picardie)
- Grand-Est (voorheen Champagne-Ardenne, Lorraine en Alsace)
- Occitanie (voorheen Languedoc-Roussillon en Midi-Pyrénées)
- Auvergne-Rhône-Alpes (voorheen Auvergne en Rhône-Alpes)
- Bourgogne-Franche-Comté (voorheen Bourgogne en Franche-Comté)
- Normandie (samenvoeging van Haute- en Basse-Normandie, maar in feite werd deze benaming vroeger ook al gebruikt)
De 6 regio’s die niet zijn veranderd:
- Bretagne
- Corse
- Ile-de-France
- Centre-Val-de-Loire
- Pays de la Loire
- Provence-Alpes-Côte d’Azur

Verder zijn er 101 departementen, elk voorzien van een nummer.

Leegloop!
Dwars door Frankrijk, van de Ardennen tot de Pyreneeën, loopt een denkbeeldige lijn die de Fransen 'la Diagonale du Vide' noemen -de lijn van de leegte. Een gebied waar leegloop de norm lijkt te zijn.
Tussen Stenay en Givet, beide gelegen aan de Maas, is de ontvolking al vijftig jaar bezig. De voormalige industriegebieden verloren hier tot een derde van hun bewoners. Het zijn vooral beter opgeleiden en jongeren die naar de grote steden trekken of naar de zuidelijke helft van het land. Voor de lagere klasse is die mobiliteit veel kleiner. De achterblijvers belanden als het ware in een sociaal-economisch vacuüm. Met overal leegstaande gebouwen.
Er is nauwelijks werk voor ongekwalificeerde arbeidskrachten. Het aantal inactieve mensen in het Maasbekken loopt op tot bijna 50 procent, tegenover minder dan 30 procent voor het gehele Franse grondgebied. Veel vrouwen hebben hier een deeltijdse maar bijna waardeloze job. De Maasoevers ten noorden van Charleville-Mézières zijn tot een postindustrieel reservaat verworden, waaruit het moeilijk wegkomen is. De vallei is omgeven door beboste hellingen en de trein stopt gewoonweg aan de grens. Het Belgische stuk van de spoorlijn, dat tot in Dinant loopt, is al decennia niet meer in gebruik. En hier wonen nog heel wat mensen zonder rijbewijs. Vroeger speelde dat geen rol omdat men toch volledig leefde op de vierkante kilometer rond de fabriek. Voor de meesten was een uitstap van nauwelijks tien kilometer naar Charleville-Mézières al een exotische reis. Verhuizen deden arbeiders zelden en zo plooiden ze terug op de eigen streek. Maar het gevolg is dat het demografisch profiel van de streek tanend is, te danken aan de verhoogde werkloosheid, de verouderende bevolking, wegtrekkende jongeren maar vooral een gebrek aan nieuwkomers.
Gelukkig is de leegloop niet voor iedereen rampzalig. Bij Immo des Arcades in Stenay draaien de zaken goed. De gemiddelde prijs van een pand is hier 80.000 euro. Dat trekt kopers aan uit België en Nederland, die op zoek zijn naar betaalbare vakantiehuizen. Maar die nieuwe eigenaars ziet men hier enkel in het weekend en tijdens de vakanties. Op doordeweekse dagen hangt het stadje als een veel te grote en versleten jas rond de mensen. Shrinking cities noemt men dit fenomeen, krimpende steden.
Maar krimpen betekent niet zomaar dat alles uit het verleden verdwijnt. Het uitzicht van deze plaatsen wordt nog steeds bepaald door het industrieel verleden. Er kwam echter niets in de plaats van de vroegere werkgelegenheid.
De bewoners leven op de restanten van dat tijdperk, die letterlijk in de weg staan van andere, nieuwe dingen. Ze zien hier zelfs de Maas niet eens, maar kijken uit op zes hectare woestenij. En ook dat heeft een mentale impact. De mogelijkheden om de stad opnieuw in te richten zijn beperkt, want geld is er nauwelijks. En banken lenen alleen aan rijken.

In Sedan is de malaise nog treffender. Hele rijen huizen in het historisch centrum staan hier te verkrotten, en dat in het zogezegd welvarende Frankrijk.
Buiten de steden, op het Ardense platteland, is de toestand anders maar ook niet florissant. Want ook die andere economische pijler, de landbouw, is zodanig veranderd dat er steeds minder volk nodig is om steeds grotere bedrijven te doen draaien. Veel dorpen werden lang enkel bewoond door boeren, en daarvan zijn er steeds minder. Op veertig jaar tijd daalde het aantal Franse boeren van 1,6 miljoen naar 400.000. De scholen leiden de jongeren van de streek op voor nieuw en ander werk. Maar welk werk moet dat dan zijn? Niemand gelooft nog in een nieuwe industrialisering. Natuurlijk komen er hier en daar wel nieuwe bedrijfjes bij, maar die zullen nooit zorgen voor een massale tewerkstelling.
Het grootste obstakel voor de wederopstanding is het onverwerkte territoriale trauma dat de maatschappij heeft opgelopen tijdens de neergang van de industrie. Ook bij investeerders raken de Ardennen en de Maasstreek het stigma van verarmde, verloederde gebieden niet kwijt. Het is zelfs zo erg dat de meeste dorpen ontdaan zijn van hun bakkers, winkels, scholen en cafés, wat de levendigheid niet meteen ten goede komt. Er bestaat dus ook zoiets als krimpende dorpen, maar deze krimp is niet van dezelfde orde als die in de steden. Werkloosheid en leegstand in de landelijke landsdelen zijn minder prangend.
Eén ding staat wel vast: er wordt in deze streek meer geklaagd dan gejubeld.
Bij verkiezingen is het aantal mensen dat niet gaat stemmen alarmerend hoog. De mensen zetten zichzelf politiek buitenspel en dat is zeer problematisch. Zo ging bij de laatste regionale verkiezingen in Nouzonville 73 procent van de inwoners niet stemmen.
Een lokale verkozene moet vaak bemiddelen ten gunste van zijn kiezers. In dit klimaat is het voor zo’n politicus moeilijk zich een nieuwe toekomst in te beelden, om een visie voor de toekomst te ontwikkelen. En als er al gestemd wordt, is het steeds vaker op rechtse partijen, hoewel men dit vroeger de Rode Vallei noemde. De achterblijvers worden jaar na jaar ouder, rechtser en moedelozer.
De burgemeesters en een paar ondernemende zielen proberen het tij te keren. Maar zij hebben vaak nauwelijks bevoegdheden of budgetten om radicale veranderingen door te voeren. Hun werk bestaat er vooral in om economische activiteit aan te trekken, een nieuw sociaal weefsel te creëren en, waar mogelijk, de hogere politieke niveaus te wijzen op het lot van de bevolking in de buitengebieden.

Zie ook de Europese Unie en Spanje.

Gerechtigheid voor Zineb Redouane!
Terwijl Zineb Redouane (80) de avond van 1 december 2018 in haar appartement in Marseille aan het koken was, protesteerden mensen op straat tegen de slechte levensomstandigheden. De politie gebruikte traangas om de demonstranten uiteen te drijven. Omdat het traangas door het open raam haar appartement binnenkwam, wilde Zineb het raam sluiten. Ze zag politieagenten op straat staan. Een van de agenten richtte zijn wapen op haar en schoot. Ze werd in het gezicht getroffen door een MP7-traangasgranaat en met wonden in haar gezicht en bloedingen naar het ziekenhuis gebracht, waar ze echter overleed.
Roep de Franse autoriteiten op om de politieagent die Zineb beschoot, de gezagvoerder en alle andere verantwoordelijken voor haar dood te berechten.
Het buitensporig geweld van de Franse politie en gendarmerie tegen demonstranten is al jaren zorgwekkend. In 2017 documenteerde Amnesty Frankrijk verschillende gevallen waarbij onrechtmatig geweld werd aangewend tegen deelnemers van een protest tegen een nieuwe arbeidswet. Er werden ook gevallen van politiegeweld tegen journalisten opgetekend. Het aantal gevallen van het onrechtmatig aanwenden van politiegeweld is sinds de protesten van de “gele hesjes” in 2018 nog verder toegenomen.
De mensenrechtencommissaris van de Raad van Europa, VN-experten en ngo’s vragen al jaren om een onderzoek in te stellen naar het gebruik van buitensporig geweld tegen demonstranten. En ondanks de vraag van verschillende mensenrechtenorganisaties om specifieke wapens te bannen, hebben de Franse autoriteiten geen hervormingen doorgevoerd in hun politiebeleid. Sterker nog, ze hebben de repressieve aanpak net bevestigd in september 2020.
Het inzetten van buitensporig geweld gebeurt niet enkel tegen de “gele hesjes”. In september 2019 werd er traangas gebruikt tegen de klimaatmars en tegen het Teknival-protest in Redon (Bretagne) in juni 2021. De autoriteiten wierpen 1900 granaten met traangas naar een groep feestende jongeren op een veld. Een van de jongeren verloor daarbij zijn hand.
Vandaag is er verandering merkbaar in de publieke opinie en sommige beleidsmakers beginnen in te zien dat er problemen zijn met het huidige politiebeleid in Frankrijk. Maar de belangrijke spelers blijven dit ontkennen. Dat laatste houdt niet enkel de nodige verandering tegen, het zorgt er ook voor dat slachtoffers van buitensporig geweld zelden de gerechtigheid krijgen waar ze recht op hebben.

Mayotte
Ver weg in de Indische Oceaan, ergens tussen Mozambique en Madagaskar, ligt een heel klein stukje Europa. Het Franse (overzees) departement Mayotte is sinds 1 januari 2014 integraal onderdeel van de EU. Je betaalt er met de euro en surft er aan hetzelfde tarief als hier. Het eiland telt wel meer gendarmes dan Marseille, Rennes, Lille en Lyon samen. En dat heeft een speciale reden.
Sinds meer dan een jaar is de Franse regering immers bezig met een grote politieactie om alle migranten zonder papieren uit te zetten en hun woningen te slopen.
Geografisch maakt het eiland deel uit van de Comoren-archipel, maar politiek-bestuurlijk is Mayotte, een voormalige kolonie, een Frans departement. Bij een referendum over onafhankelijkheid in 1974 besloot dit deel van de Comoren dat het bij Frankrijk wilde blijven. Zo geschiedde, ondanks bezwaren van de Verenigde Naties en van de overige eilanden, die de scheiding van de rest van de Comoren nog altijd betwisten.
Grofweg de helft van de inwoners van Mayotte is afkomstig uit het buitenland, in meerderheid vanuit de omliggende Comoren. De handels- en familiebanden zijn altijd sterk geweest, vanwege de gedeelde geschiedenis. En hoewel Mayotte een van de allerarmste plekken is in de Europese Unie, is het leven er vergeleken met de andere eilanden relatief benijdenswaardig. Er is betere zorg en er is onderwijs, al is dat niet voor iedereen toegankelijk. Mayotte maakt geen deel uit van de Schengenzone, dus een verblijfsvergunning geeft niet automatisch toegang tot het Franse vasteland of de rest van de Europese Unie.
Sinds de jaren tachtig is de bevolking grofweg verviervoudigd, naar zo’n 400.000 inwoners. Dat zet de publieke voorzieningen onder druk. Bovendien heeft naar schatting een kwart van de mensen in Mayotte geen geldige verblijfspapieren. Ook de schrijnende armoede en de forse criminaliteit leiden tot spanningen.
Zo ontaardde eind 2022 de rivaliteit tussen jeugdbendes in een reeks gewelddadigheden na de moord op een jonge rapper. Mayotte verkeert op de rand van een burgeroorlog, waarschuwde de burgemeester van Mamoudzou, de grootste stad op de eilandengroep. Samen met burgemeesters uit andere gemeenten vroeg hij in Parijs om op te treden tegen het geweld en de onveiligheid in Mayotte.
Operatie Wuambushu -wat ‘overname’ of ‘herstel’ betekent in het Mahorees- zou het antwoord moeten zijn. Al heeft noch president Emmanuel Macron noch zijn minister van Binnenlandse Zaken en Overzeese Gebiedsdelen de operatie officieel bevestigd. Veel details blijven onduidelijk, maar in Frankrijk wordt het plan inmiddels alom beschouwd als een feit.
Een anonieme ingewijde onthulde vorige week de doelstellingen met radiozender Mayotte la 1ère: duizend agenten van politie en rijkswacht zouden in twee maanden tijd minstens 10.000 migranten zonder geldige verblijfspapieren moeten uitzetten.
Maar maatschappelijke organisaties vrezen voor een bloedbad. Vanuit de zorg klinkt de angst voor dramatische gevolgen. Bij eerdere ontruimingen stopten patiënten die een uitzetting boven het hoofd hing met hun behandeling, soms met ernstige complicaties als gevolg. Er kunnen epidemieën uitbreken en ouders die bang zijn te worden uitgezet laten mogelijk zieke kinderen alleen achter. Ook Unicef heeft grote zorgen geuit over het lot van kinderen.
Mensenrechtenorganisaties vrezen daarnaast dat bij het ‘schoonvegen’ van sloppenwijken niet alleen migranten zonder papieren worden uitgezet, maar ook andere arme inwoners die wel legaal in Mayotte verblijven. Een duidelijk plan voor hervestiging van mensen wiens woning wordt gesloopt is nog niet bekend, terwijl de overheid wettelijk verplicht is vervangende woonruimte te bieden.
Iedere bootvluchteling die op het eiland voet aan wal zet, heeft Europa gehaald. Maar ook hier worden de Europese buitengrenzen fel verdedigd en mensenrechten met voeten getreden. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bevond Frankrijk trouwens meermaals schuldig.
In 2014 kende de EU het eiland de status toe van ultraperifeer gebied. Dat betekent dat het door zijn verre ligging een op maat gesneden Europese wetgeving heeft. Mensenrechtenorganisaties noemen de afwijkende wetgeving op Mayotte onmenselijk en neokoloniaal. De grenspolitie voert er dagelijks razzia’s uit, ook in ziekenhuizen en asielkantoren. Asielaanvragen en deportaties worden versneld uitgevoerd.
Jaarlijks worden 25.000 asielzoekers uit Mayotte gezet. Dat zijn er meer dan uit alle andere delen van het Franse grondgebied samen. De toestroom is dan ook enorm: elke nacht meren tientallen boten aan op de stranden van het eiland. Een significant aantal andere sloepen haalt zijn bestemming niet. Volgens de Franse Senaat zijn er sinds 1995 tussen de 7000 en 10.000 Comoren verdronken tijdens hun vlucht van Anjouan naar Mayotte.
Tegenwoordig zijn de Mahorezen patriottischer dan in het moederland. De tricolore siert talloze balkons. Aan de haven staat een bord waarop een driekleurig opschrift duidelijk maakt dat Mayotte ‘Frans is en dat altijd zal blijven’. Veel Mahorezen hebben de afgelopen decennia hun Comorese identiteit vervangen door een eigen gecreëerde Franse identiteit. Ze zijn trouw aan hun koloniale overheersers van weleer!
En dat heeft verregaande politieke gevolgen. Op Mayotte, waar meer dan 90% van de bevolking zwart is, stemde 60% voor het rechts-extremistische Rassemblement National van Marine Le Pen. Wanneer inwoners wordt gevraagd naar hun grootste bekommernis, noemen ze ‘illegale immigratie’. Burgermilities schoppen al enkele jaren rel op Mayotte. Ze bestormen sloppenwijken en slopen de geïmproviseerde hutten van migranten.
Na hun onafhankelijkheid van Frankrijk in 1975 konden de Comoren zonder visum naar Mayotte reizen. Verschillende veerboten en vluchten verbonden de eilanden met elkaar. Maar in maart 1995 werd het Balladur-visum ingevoerd. Dat is verplicht voor Comoren die Mayotte binnen willen. Daarmee sloot het eiland zich af van de buitenwereld. In de daaropvolgende jaren maakten tienduizenden de gevaarlijke oversteek in een ‘kwassa kwassa’, een klein motorbootje. Veel Comoren keerden niet meer terug, omdat de oversteek zo moeilijk was geworden. Door dictator Assoumani’s harde aanpak van dissidenten zochten nog meer Comoren hun toevlucht op Mayotte. Veel Mahorezen voelen zich overrompeld. Ze geven de Comoren de schuld van het geweld, de drukke wegen en het verzadigde waternetwerk.
Enerzijds weten de migranten niet wat hun rechten zijn. Anderzijds laten de overheidsinstanties de wet systematisch links liggen. Maar nog lastiger is dat de Mahorese wetten de EU- en Franse wetgeving schenden. Mayotte heeft het recht om in beroep te gaan afgeschaft. Deportaties worden vaak al na twaalf uur uitgevoerd. Daardoor heerst er een gebrek aan controle dat absurde situaties in de hand werkt. Wanneer bijvoorbeeld een minderjarige wordt gearresteerd, verzint de politie gewoonweg een familie voor die persoon. Compleet onbekenden werden zo bestempeld als familieleden en samen op een boot gezet!
Mayotte verkeert in een aanhoudende noodtoestand. Geweld is er schering en inslag. In 2020 werden er massaal huizen in brand gestoken. In november 2022 waren er blokkades op het hele eiland. Uiteindelijk greep de Franse minister van Buitenlandse Zaken in april 2023 dus in. Ondertussen zijn de Franse strijdkrachten nog altijd op het eiland en worden ze bijna elke nacht aangevallen door jongerenbendes.